مقدمه ای بر خط فرمان لینوکس

۱. محیط شل چیست؟

محیط شل لایه‌ای داده‌ای است که به‌صورت پایدار تنظیمات و اطلاعات زیر را نگه می‌دارد:

• متغیرهای محیطی: بین برنامه‌ها و فرآیندها به اشتراک گذاشته می‌شوند
• متغیرهای شل: داخلی برای Bash هستند
• aliasها: میان‌بر برای دستورات رایج
• توابع شل: بلوک‌هایی از منطق سفارشی (در راهنمای اسکریپت‌نویسی توضیح داده می‌شود)

۲. دستورات کلیدی برای بررسی و مدیریت

دستور	توضیح
printenv	نمایش متغیرهای محیطی
set	نمایش متغیرهای محیطی و داخلی
export	دسترس‌پذیر کردن متغیر برای فرآیندهای فرزند
alias	تعریف میان‌برهای دستوری

printenv PATH
set | less
alias

۳. متغیرهای محیطی رایج

متغیر	توضیح
USER	نام کاربری فعلی
HOME	دایرکتوری خانگی کاربر
PATH	مسیرهای اجرایی جداشده با :
SHELL	مترجم شل (مثلاً /bin/bash)
EDITOR	ویرایشگر ترجیحی
TERM	نوع ترمینال
DISPLAY	نمایش X (مثلاً :0)
PS1	رشتهٔ ظاهر prompt
PWD	دایرکتوری فعلی
TZ	تنظیمات منطقه زمانی

۴. ساختار و رفتار فایل‌های راه‌انداز

فایل‌های راه‌انداز در هنگام login یا باز کردن ترمینال خوانده می‌شوند:

• شل‌های login: /etc/profile → همهٔ کاربران؛ سپس یکی از ~/.bash_profile یا ~/.profile
• شل‌های غیر-login: /etc/bash.bashrc → سراسری؛ ~/.bashrc → مخصوص کاربر

در اغلب توزیع‌ها، .bashrc از داخل .bash_profile فراخوانی می‌شود:

# ~/.bash_profile
if [ -f ~/.bashrc ]; then
  . ~/.bashrc
fi

export PATH=$PATH:$HOME/bin

۵. ویرایش امن محیط شل

با ویرایشگری مانند nano، vim یا gedit انجام دهید:

cp ~/.bashrc ~/.bashrc.bak     # تهیه نسخهٔ پشتیبان
nano ~/.bashrc                 # شروع ویرایش

افزودنی‌های مفید:

# افزایش اندازه تاریخچه
export HISTSIZE=1000

# نادیده گرفتن تکراری‌ها
export HISTCONTROL=ignoredups

# aliasهای کاربردی
alias ll='ls -l --color=auto'
alias l.='ls -d .* --color=auto'

۶. اهمیت توضیحات و خوانایی

استفاده از # برای افزودن متن توضیحی بسیار مفید است:

# Alias سفارشی برای لیست دایرکتوری‌های مخفی
alias l.='ls -d .* --color=auto'

توضیحات کمک می‌کنند تنظیمات را سریع‌تر درک یا فعال/غیرفعال کنیم.

۷. اعمال فوری تغییرات

برای بازتاب تغییرات بدون خروج از شل:

source ~/.bashrc

با دستورهایی مانند ll تنظیمات جدید را تست کنید.

نتیجه‌گیری

محیط شل ساخت‌یافته باعث می‌شود لینوکس به محیط کاری شخصی، سریع و قدرتمند تبدیل شود. با درک فایل‌های راه‌انداز، متغیرها، aliasها و ابزارهای خط فرمانی، می‌توان بهره‌وری را افزایش داد و کارهای تکراری را حذف کرد. چه مدیر سیستم باشید و چه تازه‌کار، شخصی‌سازی شل یک گام ارزشمند در مسیر تسلط بر لینوکس است.