مقدمه ای بر خط فرمان لینوکس

۱. مقدمه‌ای بر سیستم چندکاربره یونیکس

یونیکس طوری طراحی شده که چندین کاربر بتوانند به‌صورت هم‌زمان از سیستم استفاده کنند — چه محلی، چه از راه دور با SSH. حتی خروجی گرافیکی با X Window می‌تواند برای کلاینت‌های دیگر ارسال شود. این معماری از ریشهٔ آکادمیک یونیکس نشأت می‌گیرد.

۲. مالکیت و ساختار گروه

هر فایل دارای موارد زیر است:

• شناسه کاربر (UID): مالک فایل
• شناسه گروه (GID): وابسته به گروه
• فهرست عضویت گروه‌ها

id
# خروجی: uid=500(me) gid=500(me) groups=500(me)

اطلاعات کاربران و گروه‌ها در /etc/passwd، /etc/group و /etc/shadow ذخیره می‌شود.

۳. نوع مجوزها و فایل‌ها

• خواندن (r): دیدن محتوا یا لیست پوشه
• نوشتن (w): تغییر یا ایجاد فایل‌ها
• اجرا (x): اجرای برنامه یا ورود به پوشه

شاخص‌های نوع فایل:

نشانه	نوع فایل
-	فایل معمولی
d	دایرکتوری
l	لینک نمادین
c	دستگاه کاراکتری
b	دستگاه بلوکی

نمونه خروجی ls -l:

-rw-rw-r-- 1 me me 0 foo.txt

یعنی مالک و گروه می‌توانند بخوانند/بنویسند، سایر کاربران فقط بخوانند.

۴. تغییر مجوز با chmod

دو روش وجود دارد:

• نماد عددی (اکتال): chmod 600 foo.txt
• نماد نمادین: chmod u+x script.sh

chmod 600 foo.txt
chmod u+x script.sh
chmod g+w shared.txt

۵. تعیین مجوز پیش‌فرض با umask

• فایل: 666 - umask
• دایرکتوری: 777 - umask

umask 0002
# نتیجه: -rw-rw-r--

۶. پرچم‌های ویژه مجوز

بیت	توضیح	مثال
setuid (4000)	اجرا با هویت مالک فایل	-rwsr-xr-x
setgid (2000)	ارث‌بری گروه در دایرکتوری‌ها	drwxrwsr-x
sticky bit (1000)	محدود کردن حذف به مالک فایل	drwxrwxrwt

chmod g+s shared_dir
chmod +t public_dir

۷. مدیریت هویت: su در برابر sudo

• su: تغییر کاربر، نیاز به رمز کاربر مقصد دارد
• sudo: اجرای دستور با دسترسی دیگر، از طریق فایل /etc/sudoers

sudo backup_script

در اوبونتو، حساب root غیرفعال است و از sudo استفاده می‌شود.

۸. تغییر مالکیت

sudo chown tony: file.txt      # تغییر مالک به tony
sudo chgrp music file.mp3      # تغییر گروه به music

۹. ساخت دایرکتوری مشترک

1. ایجاد گروه music
2. افزودن bill و karen به گروه
3. ساخت مسیر /usr/local/share/Music
4. اعمال مالکیت و مجوز:

sudo chown :music /usr/local/share/Music
sudo chmod 775 /usr/local/share/Music
sudo chmod g+s /usr/local/share/Music

برای مجوز نوشتن گروهی از umask 0002 استفاده شود.

۱۰. مدیریت رمز عبور

passwd               # تغییر رمز کاربر جاری
sudo passwd username # تغییر رمز کاربر دیگر

رمز عبور در /etc/shadow ذخیره و مطابق سیاست‌ها بروزرسانی می‌شود.

نتیجه‌گیری

مدیریت مجوزها و هویت در یونیکس هستهٔ اصلی عملکرد چندکاربره این سیستم‌هاست. با ابزارهایی مانند chmod، umask، sudo، chown و passwd می‌توان کنترل دقیقی بر اشتراک منابع و امنیت محیط برقرار کرد.