آنکسگوراس

۱. زندگی‌نامه و زمینهٔ تاریخی

زادروز: حدود ۵۰۰ پیش از میلاد در کلاذومنای، ایونیه (ترکیهٔ امروزی)
درگذشت: حدود ۴۲۸ پیش از میلاد در لمپساکوس
نقش برجسته: نخستین فیلسوف تدریس‌کننده در آتن، مربی پریکلس
تبعید: متهم به کفر به علت توصیف خورشید به‌عنوان سنگ آتشین؛ تبعید به لمپساکوس

۲. نظریهٔ ترکیبی ماده

در برابر دیدگاه‌های تک‌عنصری یا چهارعنصری پیشینیان (مانند تالس و امپدوکل)، آناکساغوراس گفت:

هر چیز بخشی از هر چیز دیگر را در خود دارد
مواد از ذرات بی‌نهایت کوچک به نام «بذر» یا spermata تشکیل شده‌اند
تفاوت اشیاء حاصل غلبهٔ نوع خاصی از بذرهاست

نمونه‌کد مفهومی:


substance = {"bone": 0.6, "fire": 0.2, "earth": 0.1, "water": 0.1}
dominant = max(substance, key=substance.get)
print(dominant)  # خروجی: 'bone'

۳. نوس (ذهن) به‌عنوان اصل سامان‌دهندهٔ کیهان

نوس در دیدگاه آناکساغوراس چنین توصیف شد:

نیرویی مستقل، خالص و هوشمند
عامل حرکت اولیه و جداسازی اجزای کیهان
سازمان‌دهندهٔ جهان؛ نه خالق، بلکه سامان‌بخش

ارسطو نوس را برای تازگی‌اش ستود ولی اشاره کرد که آناکساغوراس در شرح‌های علمی کمتر از آن بهره گرفته است.

۴. دستاوردهای علمی

توضیح صحیح گرفتگی خورشید و ماه
پذیرفت که ماه نور خورشید را بازتاب می‌دهد و دارای کوه‌هاست
خورشید را توده‌ای فلز گداخته بزرگ‌تر از پلوپونز توصیف کرد
طرح اولیه‌ای از نظریهٔ «پان‌اسپرمیا» (پراکندگی حیات در کیهان) مطرح کرد

۵. میراث و تأثیر فلسفی

تأثیرگذار بر سقراط، افلاطون و ارسطو
در آثار افلاطون مانند آپولوژی و فایدون ذکر شده است
در لمپساکوس قربانگاهی به ذهن و حقیقت وقف شد
الهام‌بخش اندیشمندانی چون نیچه، گوته و نیکلاس کوزایی

نتیجه‌گیری

آناکساغوراس با تلفیق نظریهٔ ماده‌ای بی‌نهایت‌جزئی و اصل ذهن، بنیان نوینی برای درک کیهان بنا کرد. نوس، هرچند غیرمادی، نقش سامان‌دهنده‌ای بی‌نظیر در فلسفهٔ او ایفا می‌کند. اندیشه‌هایش پلی میان متافیزیک و علم بود و مسیر اندیشهٔ یونانی را به‌سوی ژرفای فلسفه و کیهان‌شناسی گشود.