آنکسگوراس

۱. زندگی‌نامه و زمینهٔ تاریخی

• زادروز: حدود ۵۰۰ پیش از میلاد در کلاذومنای، ایونیه (ترکیهٔ امروزی)
• درگذشت: حدود ۴۲۸ پیش از میلاد در لمپساکوس
• نقش برجسته: نخستین فیلسوف تدریس‌کننده در آتن، مربی پریکلس
• تبعید: متهم به کفر به علت توصیف خورشید به‌عنوان سنگ آتشین؛ تبعید به لمپساکوس

۲. نظریهٔ ترکیبی ماده

در برابر دیدگاه‌های تک‌عنصری یا چهارعنصری پیشینیان (مانند تالس و امپدوکل)، آناکساغوراس گفت:

• هر چیز بخشی از هر چیز دیگر را در خود دارد
• مواد از ذرات بی‌نهایت کوچک به نام «بذر» یا spermata تشکیل شده‌اند
• تفاوت اشیاء حاصل غلبهٔ نوع خاصی از بذرهاست

نمونه‌کد مفهومی:

substance = {"bone": 0.6, "fire": 0.2, "earth": 0.1, "water": 0.1}
dominant = max(substance, key=substance.get)
print(dominant)  # خروجی: 'bone'

۳. نوس (ذهن) به‌عنوان اصل سامان‌دهندهٔ کیهان

نوس در دیدگاه آناکساغوراس چنین توصیف شد:

• نیرویی مستقل، خالص و هوشمند
• عامل حرکت اولیه و جداسازی اجزای کیهان
• سازمان‌دهندهٔ جهان؛ نه خالق، بلکه سامان‌بخش

ارسطو نوس را برای تازگی‌اش ستود ولی اشاره کرد که آناکساغوراس در شرح‌های علمی کمتر از آن بهره گرفته است.

۴. دستاوردهای علمی

• توضیح صحیح گرفتگی خورشید و ماه
• پذیرفت که ماه نور خورشید را بازتاب می‌دهد و دارای کوه‌هاست
• خورشید را توده‌ای فلز گداخته بزرگ‌تر از پلوپونز توصیف کرد
• طرح اولیه‌ای از نظریهٔ «پان‌اسپرمیا» (پراکندگی حیات در کیهان) مطرح کرد

۵. میراث و تأثیر فلسفی

• تأثیرگذار بر سقراط، افلاطون و ارسطو
• در آثار افلاطون مانند آپولوژی و فایدون ذکر شده است
• در لمپساکوس قربانگاهی به ذهن و حقیقت وقف شد
• الهام‌بخش اندیشمندانی چون نیچه، گوته و نیکلاس کوزایی

نتیجه‌گیری

آناکساغوراس با تلفیق نظریهٔ ماده‌ای بی‌نهایت‌جزئی و اصل ذهن، بنیان نوینی برای درک کیهان بنا کرد. نوس، هرچند غیرمادی، نقش سامان‌دهنده‌ای بی‌نظیر در فلسفهٔ او ایفا می‌کند. اندیشه‌هایش پلی میان متافیزیک و علم بود و مسیر اندیشهٔ یونانی را به‌سوی ژرفای فلسفه و کیهان‌شناسی گشود.